دوره های حساس در رشد شناختی کودکان
دوره های حساس شناختی در کودکان، شامل گام های مهمی در رشد آن ها است. در تاریخ زندگی انسانی، کودکان موجوداتی ساده و پیش پا افتاده تلقی می شدند. قبل از قرن بیستم، کودکان مینیاتورهای کوچکی از بزرگسالان به حساب می آمدند؛ یعنی نسخه کوچک شده همان انسان های بزرگسال. با حضور روانشناسانی مثل ژان پیاژه (Jean Piaget) بود که تفکری جایگزین برای کودکان شکل گرفت. پیاژه معتقد بود که کودکان به گونۀ متفاوتی از بزرگسالان فکر و اندیشه می کنند. از آن به بعد، کودکی و بزرگسالی به عنوان دوره ای منحصر به فرد از رشد در نظر گرفته شد. بزرگسالان گاهی قدرت خارق العاده کودکان در مهارت های عقلی را دست کم می گیرند؛ اما متفکرها و محقق های امروزی معتقدند که کودکان همیشه در حال یادگیری، فکر کردن و کشف دنیای اطرافشان هستند. حتی نوزادهای تازه متولد شده در این فرآیند یادگیری و فراگیری اطلاعات جدید، به شدت درگیر هستند. همچنین، کودکان مدام در حال کشف چیزهای جدید درباره خودشان هستند، تا از این راه بتوانند راحت تر با اطرافیان و دنیای بیرون ارتباط برقرار کنند.
از تولد تا 3 ماهگی
نوزاد در سه ماه اول زندگی در تعجب کامل است. مهم ترین ویژگی این دوره رشد در کودک، کشف حس های اصلی (پنجگانه) و یادگیری هرچه بیشتر درباره بدن و محیط اطراف است. ویژگی های رفتاری کودکان در این مرحله شامل موارد زیر است:
- رفتارهای قابل پیش بینی، مثل مکیدن نوک سینه مادر یا سر بطری یا شست دست؛
- شناسایی در تغییر تن یا بلندی صدا؛
- تشخیص شیء از فاصله سی سانتیمتری؛
- دنبال کردن اشیا با چشم، به خصوص اگر پای مادر به میان باشد؛
- استفاده از حالات چهره برای ارتباط با دنیای بیرونی.
از 3 تا 6 ماهگی
در اوایل نوزادی، مهارت های ادراکی هنوز در حال رشد می باشد. از سنین 3 تا 6 ماهگی، کودکان حس ادراکی بسیار قوی تری به دست می آورند. ویژگی های رفتاری این دوره شامل موارد زیر است:
- تقلید حالات چهره؛
- واکنش به صداهای آشنا؛
- شناسایی چهره های آشنا؛
- پاسخ به حالات چهره غریبه ها.
از 6 تا 9 ماهگی
تعقیب رفتارهای نوزاد به نظر کار آسانی می رسد؛ با این همه، محققین نمی توانند با پرسیدن سوال از نوزاد، به این نتیجه برسند که آن ها به چه چیزی فکر می کنند. برای شناخت هرچه بیشتر دنیای روانی نوزادان، محققین تکالیف خلاقانه ای برای کشف کارکردهای مغزی آن ها تدارک دیده اند. در همین خصوص، آن ها رفتارهای نوزاد 6 تا 9 ماهه را با ویژگی های زیر دسته بندی کرده اند:
- مدت طولانی تری به چیزهای عجیب و غریب خیره می شوند، مثل اجسام معلق در هوا؛
- تفاوت های دو تصویر را، از نظر اشیا موجود در آن نقاشی ها، تشخیص می دهند؛
- تفاوت اجسام متحرک و غیر متحرک را درک می کنند؛
- محاسبه اندازه یک شیء برای تخمین دور یا نزدیک بودن آن.
از 9 تا 12 ماهگی
زمانی که نوزادان از نظر فیزیکی مهارت های لازم را به دست می آورند، می توانند دنیای اطرافشان را در عمق های بهتری درک کنند. نشستن و بلند شدن، سینه خیز رفتن و راه رفتن تنها چند نمونه از مهارت های فیزیکی هستند که به کودک اجازه می دهد که درک روانی کامل تری از جهان اطراف خودش داشته باشد. در یک سالگی، بیشتر کودکان در توانایی های زیر مهارت دارند:
- از تماشای کتاب های تصویری لذت می برند؛
- ژست ها و رفتارهای پیش پا افتاده را تقلید می کنند؛
- دستکاری اشیا از طریق چرخاندن آن ها یا تلاش برای فرو کردن یک شیء در شیء دیگر؛
- از راه صدا یا ژست پاسخ می دهند؛
- رسیدن به مرحله ثبات شیء؛ یعنی درک حضور دائمی اشیا حتی اگر از مقابل چشمان آن ها دور باشد.
از 1 تا 2 سالگی
بعد از رسیدن به یک سالگی، کودک از نظر جسمانی، اجتماعی و شناختی، رشدی همه جانبه دارد. کودکان در این دوره مشاهده گرهای تیزبینی هستند؛ به این معنی که تمام رفتارهای بزرگسالان را زیر نظر دارند، به همین دلیل بسیار مهم است که والدین در این دوره، الگوهای رفتاری مناسبی را از خود به نمایش بگذارند. ویژگی های رفتاری این دوره در مولفه های زیر بیان شده است:
- شناسایی اشیا آشنا؛
- تقلید زبان و صدای بزرگسال ها؛
- یادگیری از راه اکتشاف؛
- اشاره به چهره ها یا اشیا آشنا در آلبوم های عکس؛
- متمایز کردن «من» از «تو»؛
- فهم حرف ها و پاسخ دادن به آن ها.
از 2 تا 3 سالگی
در دو سالگی، کودکان بسیار مستقل تر از قبل می شوند. در این سن، مهارت های یادگیری، با توجه به تجربه های شخصی آن ها، به شدت تقویت می شوند. به همین علت است که در این سن، کودکان، بهتر از قبل با محیط اطراف خود ارتباط برقرار می کنند. شاخصه های رفتاری این سن با ویژگی های زیر شناخته می شوند:
- تشخیص چهره و واکنش های خود در آیینه؛
- تقلید پیچیده تر از رفتار بزرگسالان (خانه سازی، ماشین بازی و…)؛
- استفاده ابزاری از اشیا؛
- نام گذاری اشیاء موجود در کتاب های تصویری؛
- پاسخ به دستورهای ساده از سمت والدین؛
- دسته بندی اشیا با توجه به ویژگی های خاص آن ها؛
- ردیف چیدن اشیا به ترتیب برزگ و کوچکی.
از 3 تا 4 سالگی
کودک در این مرحله به ظرفیت های بیشتر و پیچیده تری برای تحلیل دنیای اطراف دست پیدا کرده است. هر آن چیزی که کودک مشاهده می کند در دسته های مختلفی تقسیم بندی و نام گذاری می شوند. این دوره به مرحله شکل گیری «طرحواره ها» نیز معروف است. از آنجایی که کودک در فرآیند یادگیری فعال تر از قبل است، سوال های فلسفی و ریشه شناسانه در او شکل می گیرد. «چرا» از پُر تکرارترین سوال های کودک در این مرحله است. در سه سالگی، رفتارهای اینگونه تعریف می شوند:
- برای به دست آوردن اطلاعات، سوال های «چرایی» طرح می کنند؛
- از لحظه حال و گذشته آگاهی به دست می آورد؛
- یادگیری از راه مشاهده انجام می شود و به دستورات گوش می دهند؛
- دامنه توجه 5 تا 15 دقیقه افزایش پیدا می کند؛
- دسته بندی اشیا از نظر اندازه و شکل؛
- جستجو کردن جواب برای سوال هایش؛
- درک چگونگی دسته بندی و هماهنگ کردن اشیا یا یکدیگر با توجه به رنگ آن ها.
از 4 تا 5 سالگی
با نزدیک شدن به سن مدرسه، کودکان از واژه ها بهتر استفاده می کنند، رفتار بزگسالان را بهتر تقلید می کنند، بهتر می شمارند و به طور کلی در مهارت های پایه که برای آمادگی قبل از مدرسه لازم هستند، عملکرد بهتری از خود نشان می دهند. رفتارهای این مرحله با مولفه های زیر شناخته می شوند:
- نقاشی کردن یک شکل و نام گذاری آن همراه با توضیحات بیشتر؛
- شمارش تا عدد پنج؛
- شناسایی و اسم گذاری برای رنگ های مختلف؛
- خواندن شعر؛
- شناختن محل زندگی.
کمک به کودک برای مهارت های شناختی غنی تر
برای بسیاری از والدین، تقویت مهارت های ادراکی کودک در اولویت است. خوشبختانه، کودکان هم از سنین پایین مشتاق یادگیری هستند. با این که آموزش به زودی از مهم ترین بخش های رشد کودکان می شود، سنین اولیه به شدت تحت تاثیر ارتباط نزدیک با خانواده است. اهمیت این ارتباط در مادر دو چندان می باشد. خانواده در موقعیت بخصوصی برای کمک به کودک در نحوه فکر کردن، یاد گرفتن و رشد کردن، قرار دارند. توانایی های ادراکی کودک کاملا به اطرافیانش وابسته است و والدین می توانند با تشویق کودک، او را درک جهان اطراف کمک کنند. وقتی کودک به یک شیء علاقه پیدا می کند، والدین به او کمک می کنند که با لمس کردن، خودش دنیای اطرافش را کشف کند. برای مثال وقتی توجه کودک به خرس اسباب بازی جلب می شود، مادر با نزدیک کردن آن، به کودک کمک می کند تا هر چیزی که مربوط به اسباب بازی می شود را کشف و دریافت کند. با افزایش سن کودک، نباید از تشویق والدین برای کشف هرچه بیشتر دنیای اطراف، کاسته شود. صبر و بردباری در برابر کودک نوپایی که تازه در حال ارتباط گیری با دنیای اطراف است و درباره هر موضوعی هزاران سوال در ذهن دارد، بسیار مهم است. در آخر، اگر برای حل مسائل، از کودکان و نظرات آن ها کمک بگیرید، در پیشرفت مهارت های ادراکی و اعتماد به نفس کودک، گام بزرگی برداشته اید. «فکر می کنی اگر این کار را انجام بدیم، چی می شه؟»، نمونه ای از این سوال های مشارکتی است.
هانا اپلیکیشن بازی روانشناختی برای کودکان سه تا نه سال است و درحالیکه کودک، مشغول بازی کردن بوده، مهارت های شناختی خود را تقویت می کند. برای دریافت و دانلود اپلیکیشن هانا اینجا کلیک کنید.
1 دیدگاه