تاثیر همزمان «محیط» و «ژنتیک» در هوش کودک

محیط و ژنتیک چه نقشی در تعیین میزان هوش کودکان دارند؟ این سوالی است که سال هاست ذهن روانشناسان و متخصصان را به خود مشغول کرده و بحث های زیادی درباره آن صورت گرفته است و همچنان نیز از موضوعات داغ روز است.

روانشناسان تلاش زیادی کرده اند تا هرآنچه را که تعیین کننده میزان هوش افراد است، مشخص کنند. اما آنچه هنوز میان خود روانشناسان نیز مورد اختلاف است این سوال کلیدی است: «طبیعت یا تربیت؟»

امروزه اکثر روانشناسان بر این که هم ژنتیک و هم محیط در تعیین میزان هوش نقش دارند، به توافق نظر رسیده اند.

برخی تحقیقات نشان داده اند که ژنتیک در میزان هوش‌بهر (IQ) به طور مستقیم تاثیر دارد و محیط در پله دوم قرار می‌ گیرد. اما آنچه باید به آن توجه کرد این نکته است که اینطور نیست که یک ژن خاص تعیین کننده میزان هوش افراد باشد؛ بلکه مجموعه ای از ژن های مختلف و ترکیب آن هاست که تاثیرگذارند.

نکته دوم آن که نباید تعامل بین ژنتیک و محیط را نادیده گرفت، چرا که محیط می تواند باعث کاهش و یا افزایش میزان تاثیرگذاری ژنتیک در افراد شود. برای مثال کودکی که والدینی قد بلند دارد، از لحاظ ژنتیکی مستعد قد بلند بودن است؛ اما آیا لزوما و به صرف ژنتیک این اتفاق خواهد افتاد؟ خیر! چرا که اگر این کودک از لحاظ تغذیه و رشد شرایط قابل قبولی نداشته باشد، احتمال قد بلند شدن وی علی رغم آمادگی ژنتیکی که دارد، کاهش می یابد.

بنابراین ژنتیک افراد با محیط و شرایطی که در آن رشد می کنند ارتباطی تنگاتنگ و مستقیم دارد. یک کودک ممکن است با آمادگی های ژنتیکی کافی برای باهوش شدن پا به دنیا بگذارد، اما در محیطی محروم رشد کند و دچار سوء تغذیه و مشکلات رشدی شود؛ یا ممکن است دسترسی کافی به تحصیل نداشته باشد و نتواند هوش بالقوه ای را که دارد بالفعل کند.

شواهد تاثیر ژنتیک بر هوش

• مطالعات نشان داده اند که نمرات هوشی دوقلو های همسان نسبت به دوقلو های ناهمسان به یکدیگر نزدیک تر است.
• خواهر برادرهایی که در یک محیط بزرگ شده اند، نسبت به فرزندخوانده هایی که در یک خانواده رشد یافته اند، ضریب هوشی مشابه تری دارند.

علاوه بر ویژگی های ارثی، عوامل بیولوژیک دیگری نیز هستند که بر هوش تاثیر گذارند. عواملی مثل سن مادر، قرار گرفتن در معرض مواد مضر و یا دچار شدن به سوء تغذیه در زمان پیش از تولد.

شواهد تاثیر محیط بر هوش

• دوقلو های همسانی که در محیط های گوناگون بزرگ شده بودند از نظر بهره هوشی شباهت کمتری داشتند تا دوقلوهایی که در یک محیط مشابه بزرگ شده بودند.
• حضور در مدرسه بر میزان IQ تاثیرگذار است.
• کودکانی که از شیر مادر تغذیه کرده بودند، میزان IQ بالاتری در سنین بالاتر داشتند.

سوال اینجاست که آن دسته از عوامل محیطی که می توانند بر میزان هوش تاثیرگذار باشند، کدامند؟

برای مثال برخی تحقیقات نشان داده اند که به طور میانگین، فرزندان اول IQ بالاتری نسبت به کودکان بعدی دارند. خب دلیل این تفاوت واقعا در چیست؟

بسیاری از محققان بر این باورند که دلیل این تفاوت ناشی از این است که کودکان اول معمولا توجه بیشتری را از جانب والدین و دیگران دریافت می کنند. به علاوه، والدین معمولا انتظار بیشتری از عملکرد فرزندان اول دارند و این موجب تلاش بیشتر آن ها می شود. در حالی که انتظاراتی که از فرزندان بعدی وجود دارد، معمولا کمتر است.

آنچه واضح است ارتباط متقابل عوامل ژنتیکی و محیطی است که هرکدام به نوعی بر میزان هوش کودکان تاثیرگذارند و هردو نیاز به بررسی و تآمل دارند؛ اما با در نظر داشتن هر دو جنبه طبیعت و تربیت، می توانیم اسباب آسان تری برای رشد متناسب کودکمان فراهم بیاوریم.