مهارت ‌های ارتباطی کودکان

انسان موجودی اجتماعی و نیازمند ارتباط با دیگران است. برای ایجاد ارتباط مؤثر به ابزار و یادگیری مهارت های ارتباطی احتیاج دارد. گفتگو و تعامل کودکان با دیگران به ویژه والدین قسمت حیاتی و مهم رشد کودک خردسال است. شواهد و مطالعات موسسات معتبر جهانی نشان می ‌دهند در خانه ماندن اجباری کودکان، محدود شدن ارتباط کودکان با همسالان و دور ماندن از محیط‌ های اجتماعی مخصوصا محیط‌ های آموزشی تأثیر عمیقی بر کاهش مهارت ‌های ارتباطی کودکان در سراسر جهان از جمله ایران در پی داشته است.

اهمیت مهارت ‌های ارتباطی کودکان

بهترین زمان آموزش و تقویت مهارت ‌های ارتباطی کودکان سال ‌های اول زندگی اوست و سال ‌های ابتدایی کودکان امروزی گره خورده است با ویروسی به نام کوید-۱۹.
فراگیر شدن ویروس کرونا، زندگی خانوادگی را در سراسر دنیا مختل کرده و والدین را بیش از هر زمانی در زمینه فرزند پروری به چالش کشیده است. به همین دلیل افراد بیشتری به سوی یادگیری اصولی «مدیریت رفتار والدین» سوق پیدا کرده ‌اند تا با برقراری ارتباط مثبت و موثر با فرزندان به خصوص در این شرایط در ایجاد و شکل دهی رفتارهای مطلوب و کاهش و حذف رفتارهای نامطلوب نقش موثرتری در خلا مدرسه و محیط ‌های اجتماعی داشته باشند.
ارتقا مهارت ‌های ارتباطی کودکان یکی از دغدغه‌ های مهم والدین در قبال فرزندانشان در روزگاری است که ارتباطات آن‌ ها محدود و درغیاب پایگاه‌ های اجتماعی/ارتباطی کودک به تنهایی مسئول مستقیم آموزش و تقویت مهارت ارتباطی آن ها هستند.
مهارت‌ های ارتباطی کودکان به دو گروه اصلی تقسیم می‌ شوند یعنی مهارت‌ های ارتباطی کلامی مانند گسترش دایره واژگان، استفاده از ابزار گفتار درایجاد ارتباط با محیط و مهارت‌ های ارتباطی غیر کلامی مانند شناخت افکار و احساسات.

بررسی تأثیر ویروس کرونا بر مهارت‌ های ارتباطی کودکان

در مطالعه ‌ای که توسط بنیاد اوقاف مدارس انگلیس (EEF) برای بررسی تأثیر ویروس کرونا در ۵۸ مدرسه انگلستان انجام شده است، تقریباً همه مدارس اعلام کردند کودکان بین چهار تا پنج سال که ارتباط محدودی با اعضای خانواده، دوستان و دیگران داشته ‌اند در برقراری ارتباط و افزایش مهارت زبانی وضعیت نگران کننده ‌ای دارند.
تحقیقات این بنیاد نشان داد که کودکان این مدارس در زمینه رشد فردی، اجتماعی و عاطفی و سواد آموزی افت قابل ملاحظه‌ ای نسبت به کودکان چهار تا پنج ‌سال همان مدارس در سال‌ های پیش از کرونا داشته اند.
با انتشار این تحقیقات بیش از هر زمانی اهمیت تقویت مهارت ‌های ارتباطی کودکان با محیط اجتماعی و افراد غیر از خانواده‌ ی درجه یک مشخص شد. این نگرانی‌ ها در مورد کودکان مناطق محروم که دسترسی کم ‌تری به آموزش مناسب چه در خانواده چه در مدارس دارند چندین برابر است.
این بنیاد عنوان کرد زبان و گسترش واژگان برای رشد سواد کودکان بسیار حیاتی است. به نظر می‌ رسد که دوران همه گیری توسعه زبان شفاهی را شدیدا تحت تاثیر قرار داده است و والدین و مدارس از این پس باید تمرکز اصلی خود را بر بهبود آموزش و تقویت مهارت‌ های ارتباطی بگذارند و با به کارگیری روش‌ های متنوع و کاربردی تر موجب تقویت گفتار و ایجاد کنجکاوی و علاقه به ارتباط کودکان با دیگران به خصوص همسالان شوند.
خیلی از والدین بعد از بازگشایی مدارس گزارش کردند فرزندانشان هنگام رفتن به مدرسه و بازگشت به خانه مضطرب و سردرگم هستند و با همسالان خود به سختی ارتباط می‌ گیرند. والدینی که در دوران قرنطینه زمان کمی صرف کودکان خود به ویژه سهل انگاری آشکاری در تقویت مهارت ‌های ارتباطی کودکان داشته‌ اند بیشتر از والدین دیگر اضطراب و کمبود اعتماد به نفس فرزندان خود را گزارش کردند.

آینده نگران کننده کودکان نسل حاضر

براساس گزارش‌ ها، کارشناسان و روانشناسان حوزه کودک، نگران یک نسل کامل از کودکانی هستند که به دلیل کاهش مهارت‌ های ارتباطی در زندگی در معرض آسیب‌ های جبران ناپذیر قرار گیرند. صدماتی که با توجه به ایجاد وقفه آموزشی و دور ماندن از مدارس و ارتباط اجتماعی کودکان با یکدیگر دور از انتظار نیست.
آن‌ ها اعلام کردند که مشکلات ارتباطی برای کودکان خردسال واقعاً محدود کننده است، به ویژه اگر آن‌ ها قادر به بیان و درک احساسات خود نباشند. عزت نفس و اعتماد به نفس کودک کاهش چشمگیر و گاه جبران ناپذیری خواهد یافت و با فقدان این دو احساس خوشبختی نکرده و قادر به رشد روانی نخواهند بود.
بنابراین کودکان نمی‌ توانند تمام مزایای تعامل با همسالان خود را که موجب رشد فردی و تضمین آینده خوبی می‌ شود بدست آورند و احتمالا در کودکی و حتی در بزرگسالی قادر نخواهند بود به خوبی با افراد جامعه ارتباط بر قرار کنند و به راحتی وارد گروه های مختلف مانند هم دانشگاهی ها، همکاران و حتی جمع‌ های دوستانه شوند.

وظیفه دولت‌ ها و سیستم‌ های آموزشی

دولت‌ ها جدا از مبارزه با خود ویروس، باید به وضعیت کنونی نسل حاضر کودکان به ویژه خردسالان توجه ویژه‌ ای داشته باشند و سیستم‌ های آموزشی به کمک روانشناسان حوزه کودک برای یکی از چالش‌ های بزرگ دوران ما با ایجاد برنامه‌ های آموزشی کارشناسی شده و مدرن از یک فاجعه احتمالی در آینده جلوگیری کرده و تا حدی آسیب‌ های وارد شده به کودکان را جبران کنند. طبیعی است در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مانند ایران اولویت قرار گرفتن این موضوع و عملی کردن راهکارهای موثر دور از انتظار باشد اما نمی‌ توان نا امیدانه منتظر آینده نا به سامان این نسل نشست.

سهم والدین در کاهش اثرات فاصله‌ گذاری اجتماعی

حدودا یک سال و نیم از ورود و اعلام همه گیری کرونا به ایران گذشته است. با وجود تعطیلی مدارس و لزوم رعایت پروتکل‌ ها و حفظ فاصله‌ گذاری اجتماعی نقش والدین به عنوان تسهیلگر و حتی آموزگار فرزندانشان بیش از دوران قبل از همه گیری کرونا پررنگ شده است.
خانواده‌ ها بیشتر از قبل به حوزه تربیت و روانشناسی کودک به منظور پیدا کردن راه حلی موثر برای کمک به فرزندشان و پر کردن جای خالی آموزش حضوری به آموزش خود و در نهایت کمک به فرزندانشان روی آورده اند.
طبق گفته‌ های سازمان یونیسف (صندوق کودکان سازمان ملل متحد) والدین و مراقبین کودک مهم‌ ترین کار دنیا را از آغاز همه گیری انجام می‌ دهند. میلیون‌ ها کودک با بسته شدن مدارس و انزوا در خانه‌ هایشان رو به رو هستند یادگیری از طریق بازی چیزی است که می‌ تواند برای همه سنین سرگرم‌ کننده و آموزنده باشد.
این سازمان از ابتدا بر ارتباط موثر با کودک از طریق بازی و تقویت مهارت‌ های ارتباطی از راه داستان‌ سرایی و قصه‌ گویی، بازی، صحبت کردن و اختصاص زمان جداگانه والدین به کودک در طول روز برای ایجاد ارتباط کلامی و حفظ ارتباط چشمی تاکیید کرده است. که با گذشت یک سال و نیم و با توجه به تحقیقات بنیاد اوقاف مدارس انگلیس به روشنی اهمیت تقویت مهارت ‌های ارتباطی کودکان برای همه جوامع مشخص شد.
والدین می‌ توانند با مطالعه و یادگیری «روش‌ های فرزند پروری» و «مدیریت رفتار والدین» با کمک مشاوران کودک و برنامه‌ های کاربردی مختلف که توسط شرکت‌ های دانش بنیان از جمله کلینیک سروهانا با هدف بهبود آموزش کودکان و ارتقا والدین ایجاد شده است به فرزندان خود کمک کنند.

بازی‌ هایی مانند هانا که با تکیه بر روش‌ های نوین آموزش کودک ساخته شده است و یا محتوای آموزشی مجموعه در حیطه مدیریت رفتار والدین «PMT» که اهمیت مهارت‌ های مختلف به ویژه ارتباطی و روش‌ های تقویت آن در کودکان را آموزش می‌ دهد.